"Censuur is niet langer nodig, omdat zelfcensuur het vuile werk opknapt."

Op een van de cartoons van de Zwitserse cartoonist Patrick Chappatte zit Donald Trump in een leunstoel. Onder haar voeten zie je Mark Zuckerberg , de oprichter van Facebook, die haar zwarte laarzen gedwee kust, met een groot gevoel voor onderdanigheid. Achter hen, wachtend op zijn beurt, staat Sam Altman , de uitvoerend directeur van OpenAI; Jeff Bezos , de eigenaar van Amazon, en met hem Elon Musk . Op de voorgrond leest u als samenvatting een 'vind ik leuk!' wat aangeeft dat de grote magnaten van die tijd in dienst staan ​​van de macht.

Chapatte is niet zomaar een cartoonist. Hij heeft gewerkt voor The New York Times , Der Spiegel en de bijbel van de satirische pers, Le Canard enchaîné , en misschien is dat de reden dat hij als weinigen weet wat er speelt in de nieuwsredacties. En dit is het citaat dat aan dit artikel voorafgaat: “Censuur is niet langer nodig, want zelfcensuur doet het vuile werk.”

Hij heeft het ook nergens gezegd. Hij zei dit in Sant Lluís, waar een van Camus' grootmoeders is geboren en waar de afgelopen negen jaar de Trobades & Premis Mediterranis Albert Camus-prijzen worden uitgereikt, ter ere van de Frans-Argentijnse schrijver. Doel is om het werk van de Nobelprijswinnaar te onderzoeken, maar vooral om te achterhalen wat hem ertoe aanzette een lichtend voorbeeld te zijn tegen onrecht. Volgens Mediapart-redacteur Edwy Plenel draait het erom te weten hoe je nee moet zeggen, wat in feite hetzelfde is als ja zeggen.

Plenel verzekert dat er geen sprake is van een tegenstrijdigheid: achter het ‘nee’ tegen onrecht schuilt een ‘ja’ tegen rechtvaardigheid. De sleutel ligt er dus in om de grenzen van beide concepten te verkennen, die gebaseerd zijn op klassieke waarden zoals respect voor anderen of de behoefte om te delen. Dat is volgens Plenel precies het tegenovergestelde van wat de nieuwe autoritarismen voorstaan. “In de wereld van Trump, Poetin of Netanyahu is er alleen maar dwang, er zijn geen regels.” Kortom, een nieuwe wereld zonder grenzen, met het vermogen alles te vernietigen.

"Censuur is niet langer nodig, omdat zelfcensuur het vuile werk opknapt."

De Italiaanse denker Gramsci zag het al jaren geleden aankomen, toen hij in de bekende uitspraak zei dat een crisis ontstaat wanneer de oude wereld niet wil vergaan, maar tegelijkertijd de nieuwe niet verschijnt. Dit zijn overgangsmomenten, net als de huidige, die gekenmerkt worden door verzet tegen verandering als reactie. Tegenwoordig zien velen het als de geboorte van een monster, maar de term heeft ook een betekenis voor de geboorte van het creatieve proces. Dat wil zeggen, het ongekende, het onbekende, wat vaak hetzelfde is als het transgressieve, en vandaar het belang van vrijheid als de ruimte – de enig mogelijke – die het meest bevorderlijk is voor creatie.

Onverschilligheid en defaitisme

Er zijn twee manieren om deze behoefte aan te pakken. Uit onverschilligheid en defaitisme of, zoals Camus zei, uit een niet-verlammend bewustzijn, dat wil zeggen uit activisme. "Het besef van de tragedie mag ons niet verlammen, zoals een konijn dat verblind wordt door de koplampen van een auto", zei hij. Of, anders gezegd, tragedie kan alleen ‘met hoop’ worden bestreden. Of met moed. Maar niet alleen degenen die schrijven of deelnemen aan het creatieve proces. Ook door lezers, door de wereld van de cultuur, want waarde, zo stelde hij, “is een collectieve daad.” Kortom, “een daad met onszelf.”

En waarom dit activisme? Om te voorkomen dat we in de mythe van Medusa terechtkomen, de verlammende blik die ons ervan weerhoudt te reageren op de politiek die vol zit met kwaad. Steve Bannon , een van Trumps belangrijkste adviseurs tijdens zijn eerste termijn, zei het botweg: "Het gaat erom de wereld te verzadigen met zoveel onzin dat je uiteindelijk niet meer weet wat waar is en wat niet." Met andere woorden: het creëren van chaos, waaruit populisme als een helende medicijn ontstaat. Natuurlijk, via sociale media of andere tools die gebruik maken van algoritmes. "Die zijn niet onschuldig", aldus de redacteur van Mediapart.

"Het gaat erom de omgeving te verzadigen met een hoop onzin, zodat uiteindelijk niemand meer weet wat waar is en wat niet."

Volgens filmmaker Paula Ortíz, regisseur van La Virgen Roja , gaat het niet om het transformeren van de wereld, wat het eerste is waar ze aan denkt, maar om het bereiken van de transformatie van zichzelf, zoals de Duitse regisseur Wim Wenders zei. Dat wil zeggen, een indirecte manier om dingen te veranderen, gebaseerd op individuele verantwoordelijkheid. Onder andere omdat zelf fantaseren “je dwingt vragen te stellen.” Lawaai maakt ons echter blind voor het zicht, degradeert de cultuur en brengt ons dichter bij de onderdanigheid die Camus zo irriteerde.

Dienstbaarheid is feitelijk het tegenovergestelde van vrijheid. Het tegenovergestelde van de schepping, wat volgens taalkundige Lucía Sesma het voorrecht is van de mens. Alleen de mens kan zich de toekomst voorstellen. Alleen de mens, zegt de Nigeriaanse dichter Ben Okri, is in staat om door middel van spel het universum te transformeren. "Creëren", stelt hij, "is een universum binnen het universum creëren; het is het spontane transformeren. Het is een nieuwe vorm aan het universum opleggen. En spel is de grootste schepping van de transformerende kracht van de geest." Kortom, spelen is het beste medicijn tegen de absurditeit die Camus zo verontrustte.